Çalışan Hisse Opsiyon Sözleşmelerindeki Önemli Hükümler

Birçok Teknoloji girişimi çalışanlarına uzun vadede kazanç sağlayarak çalışmalarının devamlılığını teşvik etmek ve kısa dönemde nakit akışını korumak gibi amaçlarla çalışanları ile Hisse Opsiyon Sözleşmeleri yapmaktadır. Çalışan Hisse Opsiyon Sözleşmesi ile çalışana önceden belirlenmiş bir fiyattan belirli sayıda şirket hissesi satın alma hakkı belirli hakediş koşullarını sağlamaları halinde verilmektedir. Bu yazımızda Çalışan Hisse Opsiyon Sözleşmelerinde yer alması gereken önemli hükümlerden ve bu hükümler belirlenirken dikkat edilmesi gereken konulardan bahsedeceğiz.

1. Opsiyon Veren Şirket ve İşveren Şirket

Türk şirketleri kendi hisselerinden hisse opsiyonu verebileceği gibi, Türkiye menşeli bir şirketin hisselerini elinde bulunduran yabancı tüzel kişinin hisselerini taahhüt etmesi de mümkündür. Çalışan Hisse Opsiyon Sözleşmeleri mevzuatımızda düzenlenmemiş olması ve oturmuş bir içtihat bulunmaması sebebiyle uygulamada genellikle üzerinde opsiyon hakkı sağlanan hisseler, Türkiye menşeli bir şirketin hisselerini elinde bulunduran yabancı (ABD — Delaware) menşeili bir şirkete ait olmaktadır. Böylece hisse opsiyon sözleşmeleri net olarak belirlenmiş kurallara tabi olabilmekte, uyuşmazlıkların çözümü öngörülebilmekte ve vergisel avantajlardan yararlanılabilmektedir.

Opsiyon Veren Şirket ve işveren şirket arasındaki ilişki ise çoğunlukla “flip-up” süreci ile oluşturulur. Bu süreçte işveren şirketin fikri mülkiyet hakları gibi değerleri yabancı şirkete aktarılır ve yabancı şirket işveren şirketin hisselerinin tamamına veya önemli bir kısmına sahip olur. Böylece farklı devletlerde ve farklı hukuk sistemlerine göre kurulu, birbirinden bağımsız tüzel kişilikleri bulunan, ancak aralarında iştirak ilişkisi bulunan bir Türk ve bir yabancı şirket olur. Çalışan Türk şirketinin çalışanı olsa da üzerinde satın alma opsiyonu kazanılacak hisseler çoğunlukla yabancı hakim şirketin hisseleri olmaktadır.

2. Satın Alma Opsiyonu Kazanılacak Hisseler

Hisse Opsiyon sözleşmelerinin imzalanması ile çalışan doğrudan hissedar olmaz, sözleşme çalışanlara belirli hakediş koşullarını sağlamaları halinde belirli adet hisseyi, belirlenen hisse bedeli üzerinden satın alma hakkı verir. Çalışanın sözleşmeden doğan satın alma hakkını kullanarak hissedar olabileceği tarih ise çoğunlukla sözleşmenin imza tarihinden birkaç sene sonradır. Bu süreçte şirkete yeni yatırımcıların gelmesi, hisse ihraç edilmesi, çeşitli imtiyaz sözleşmeleri yapılması söz konusu olacaktır. Bu sebeple Opsiyon Sözleşmesinin imzalandığı tarihteki toplam hisse sayısı, hissedarların hakları ve yatırımcıların pay sahipliği beklentileri çalışanın hisse edinimi tarihinden oldukça farklı olabilecektir. Opsiyon Sözleşmesi ile satın alma hakkı verilecek hisselerin sayısının net olarak belirlenmiş olması hem yatırım süreçlerinde hem de sözleşmenin icrasında önem taşıyacağından Çalışan Hisse Opsiyon Sözleşmesi yapılırken hisse miktarının gelecekte değişebilecek yüzdelik oranlar yerine sabit sayılarla belirlenmesi gerekmektedir.

3. Hisselerin Edinilme Tarihi

Çalışan Hisse Opsiyon Sözleşmelerinin temel bir unsuru çalışanın satın alma opsiyonunu kullanabileceği tarihin sözleşmenin imzalandığı tarihten ileri bir tarih olmasıdır. Bu tarih belirlenirken şirketin ihtiyaçları ve çalışanın durumu göz önüne alınarak farklı hükümler getirilebilir. Genellikle çalışanın hisselerinin tamamını kazanacağı tarih belirlenerek imza tarihi ve kazanma tarihi arasında (Vesting Period) her ay veya her sene belirli bir oranın hakedileceği düzenlenmektedir. Ayrıca uygulamada genellikle bu hakediş sürecinin belirli bir kısmında bu düzenli hakedişin gerçekleşmeyeceği, bu kısım (Cliff Period) bittikten sonra tamamının kazanılacağı düzenlenmektedir.

Örneğin 4.800 hisse satın alma opsiyonu verilirken aylık hakediş usulüyle 2 senelik Cliff Period ve 4 senelik Vesting Period belirlenmesi halinde çalışan 2 senenin sonunda 2.400 (24/48) hisseye, bu tarihten itibaren 2 sene boyunca her ay 100 yani (1/48) hisseye hak kazanacaktır.

4. Satın Alma Bedeli

Hisse Opsiyon Sözleşmesi çalışana bir satın alma hakkı verdiği için gelecekte gerçekleşecek hisse satış işlemindeki hisse bedelinin belirlenmesi gerekmektedir. Opsiyon veren şirketin ABD menşeili olması durumunda vergisel avantajlardan yararlanabilmek ve potansiyel IRS incelemesinde sorun çıkmaması için bu bedelin sözleşme tarihinde hisselerin sahip olduğu market değerine (fair market value) eşit olması gerekmektedir. Bu market değerinin belirlenmesinde tarafsız uzmanlardan alınan 409 Valuation raporunun kullanılması, bu raporun alınamadığı durumlarda ise değerin Opsiyon Veren Şirket Finansal Genel Müdürü (CFO) tarafından belirlenerek bu değerin bir Yönetim Kurulu kararı ile kabul edilmesi gerekmektedir.

5. Sözleşmenin Yürürlükten Kalkması

Opsiyon Veren Şirket İşveren Şirketten farklı bir tüzel kişiliğe sahip olsa da Hisse Opsiyon Sözleşmelerinin doğası gereği çalışan ve Opsiyon Veren Şirket arasında kurulan ilişki çalışan işveren sözleşmesinden bağımsız değildir. Çalışanın hisselerin edinme tarihine kadarki hakediş sürecinde (Vesting Period) işverenle aktif hizmet ilişkisinin devam etmesi sözleşmenin ana koşuldur.

Genel olarak işveren ve çalışan arasındaki iş sözleşmesinin işveren tarafından haklı sebeple sonlandırılması halinde Hisse Opsiyon Sözleşmenin sona ereceği ve çalışanın herhangi bir hisseye hak kazanmayacağı kabul edilir. Ayrıca malullük, çalışanın ölümü, iş ilişkisinin haklı nedenle fesih haricinde bir nedenle sona ermesi, işveren şirketin devredilmesi gibi durumlarda Hisse Opsiyon Sözleşmenin ne şekilde ve hangi süreyle devam edeceğinin belirlenmesi gereklidir.

6. Vergi ve Harçlar

Çalışan Opsiyon Sözleşmeleri, Opsiyon Veren Şirket için vergisel avantajlar barındırsa da hisselerin edinilmesi çalışan ve şirket adına vergi ve harç yükümlülükleri doğurabilmektedir. Benzer zamanda birçok çalışan tarafından hisselerin edinilmesi gibi durumlarda bu giderlerin öngörülemez ve ağır olabilme ihtimali vardır. Bu sebeple, sözleşmenin kurulması ve hisselerin edinilmesi sebebiyle doğacak her türlü vergi ve harçtan yalnızca çalışanın sorumlu olacağı ve gerekmesi halinde çalışanın Opsiyon Veren Şirketi vergi yükümlülüğünden muaf tutmak için çalışan ile ekstra anlaşma yapılabileceğinin düzenlenmesi gerekmektedir. Ayrıca çalışan tarafından vergilerin ödenmediği durumda verilecek hisselerden kesinti yapılması gibi alternatif metotların düzenlenmesi faydalı olacaktır.

7. Kilit Süresi ve Opsiyon Hakkının Devri

Çalışanların satın alma hakkını kullanmalarının ardından Çalışan Hisse Opsiyon Sözleşmeleri ile amaçlanan çalışma devamlılığının devam edebilmesi için çalışanların hisselerin edinim tarihinden itibaren belirli bir süre hisseler üzerinde tasarrufta (satma, devretme, elden çıkarma, satış opsiyonu tanıma vb.) bulunmasının kısıtlanması faydalı olabilmektedir. Ayrıca Opsiyon Veren Şirket hisselerinin 3. kişiler tarafından edinilmesinin ve çalışanların Hisse Opsiyon Sözleşmesi ile amaçlanan ekonomik kazancı hakediş süresi tamamlanmadan kazanmalarının önlenmesi için sağlanan opsiyonun çalışanın şahsına tanımlanmış olduğu ve mirasçılar dışında hiçbir şekilde başkasına devredilemeyeceğinin düzenlenmesi gerekmektedir.

8. Hissedar Sözleşmelerini İmzalama Yükümlülüğü

Çalışan Hisse Opsiyon Sözleşmesi imzalanmadan önce veya hakediş koşullarının beklendiği sürede Şirket kurucuları arasında veya kurucular ve yatırımcılar arasında çeşitli hissedar sözleşmeleri (Shareholders’ Agreement) imzalanması olasıdır. Bu sözleşmelerde taraflara tanınan hakların korunabilmesi için tüm hissedarların bu sözleşmelere taraf olması gerekmektedir. Bu sebeple Çalışan Hisse Opsiyon Sözleşmesinde çalışanın satın alma hakkını kullanarak hissedar olması halinde başta ön alım hakkı, birlikte satma hakkı, oy hakkı olmak ve fakat bunlarla sınırlı olmamak üzere hissedar sözleşmelerini imzalamayı peşinen kabul edeceğinin düzenlenmesi önem taşımaktadır. Bununla birlikte henüz hissedar sözleşmelerinin imzalanmadığı yani opsiyon sahibinin opsiyonunu hisseye dönüştürmeden şirketin satılması gibi bir durum söz konusu olabilir. Bu durumda da opsiyon sahibinin şirket satışıyla ilgili olabilecek bütün dokümanlara ve sözleşmelere imza atma yükümlülüğü ile ilgili bir madde koyulması faydalı olacaktır.

Çalışan Hisse Opsiyon Sözleşmelerinin icra edilebilir şekilde yapılabilmesi ve vergisel avantajlardan yararlanılabilmesi için hükümlerin Şirketin uzun vadedeki faydalarının öngörülerek düzenlenmesinin yanında Opsiyon Veren Şirketin tabi olduğu hukuk düzeninin kurallarına uygun kararlar alınması ve bildirimler yapılması gerekecektir. Ayrıntılı bilgi almak ve size uygun bir plan hazırlayabilmek için bize legal@igniterstech.com adresinden ulaşabilirsiniz.

Author: Said Emir Bodakçı